Սարգսեան Թուրքիայէն քայլեր կ՚ակնկալէ՝ յարաբերութիւններու զարգացման ուղղութեամբ

ԵՐԵՒԱՆ.- Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգսեան Երեւանի մէջ, թրքական «Ռատիքալ» օրաթերթի թղթակից Մուրատ Եթքինի հետ ունեցած է հարցազրոյց մը, որուն ընթացքին ան արտայայտած է թուրք պաշտօնակիցէն իր ակնկալութիւնը՝ քայլեր առնել երկու երկիրներու քաղաքական յարաբերութիւնները զարգացնելու ուղղութեամբ: Ստորեւ կը ներկայացնենք «Արմէնփրէս»ի կողմէ հրապարակուած հարցազրոյցի բնագիրը՝ ամբողջութեամբ.

ՄՈՒՐԱՏ ԵԹՔԻՆ.- Սեպտմբերի 6ին կայանալիք Թուրքիոյ եւ Հայաստանի ֆութպոլի ազգային հաւաքականների հանդիպումը կարող է դիտուել որպէս մեր տարածաշրջանում ամենաքաղաքականացուած սփորթային միջոցառումը: Քաղաքական առումով ի՞նչ ակնկալիքներ ունէիք, երբ հրաւիրեցիք Թուրքիայի նախագահ Ապտուլլահ Կիւլին՝ միասին դիտելու հանդիպումը:

ՍԵՐԺ ՍԱՐԳՍԵԱՆ.- Իմ առաջնահերթ նպատակը մեր երկրների յարաբերութիւնների կարգաւորումն էր: Նախագահի պաշտօնում իմ ընտրութեան առթիւ նախագահ Կիւլի յղած շնորհաւորական ուղերձում խօսւում էր յարաբերութիւնների զարգացման հնարաւորութեան մասին: Աւելի ուշ վարչապետ Էրտողանն արտայայտուեց երկխօսութեան համար դռների բաց լինելու մասին: Փոխադարձաբար, ես էլ որոշեցի օգտագործել այս հնարաւորութիւնը: Առջեւում լաւ սփորթային իրադարձութիւն է: Պատմութեան մէջ առաջին անգամ հանդիպում են ֆութպոլի մեր ազգային հաւաքականները: Դա կարող է լաւ առիթ հանդիսանալ մեր յարաբերութիւնների զարգացման համար: Կարեւոր չէ, թէ ինչպիսի արդիւնք կը գրանցուի, բայց յոյս ունեմ, որ հանդիպումը հանդիսականներին հաճոյք կը պատճառի: Ոգեւորութիւնը մեծ է լինելու: Այս հանդիպումը մեր յարաբերութիւններում բացառիկ իրադարձութիւն է լինելու, եւ յոյսով եմ, որ Հայաստանի եւ Թուրքիայի նախագահների ներկայութեամբ դա էլ աւելի բացառիկ կը դառնայ: Մենք հարեւաններ ենք եւ մնալու ենք հարեւաններ: Կարծում եմ, որ բնականոն յարաբերութիւններ ունենալն աւելի օգտակար կը լինի երկու ժողովուրդների համար: Կիւլին ուղղուած իմ հրաւէրը պէտք է դիտարկել հէնց այդ համաթեքսթտում:

ՄՈՒՐԱՏ ԵԹՔԻՆ.- Անգարայում որոշակի մտավախութիւններ կան վերոյիշեալ հրաւէրի հետ կապուած: Ինչպէս օրինակ՝ սահմանային խնդիրները եւ այն, թէ ի՛նչպէս կը դիմաւորեն նախագահ Կիւլին, Երեւանում: Դուք կիսու՞մ էք այդ մտահոգութիւնները:

ՍԵՐԺ ՍԱՐԳՍԵԱՆ.- Որեւէ մտավախութիւն՝ կազմակերպչական հարցերի հետ կապուած, չի կարող լինել: Եթէ մենք պետութեան նախագահի ենք հրաւիրել, ապա նախագահ Կիւլին այդ կարգի այցելութիւններին պատշաճ մակարդակով ընդունելու համար կ’իրականացուեն բոլոր միջոցառումները:

ՄՈՒՐԱՏ ԵԹՔԻՆ.- Ես հանդիպեցի Դաշնակցութիւն կուսակցութեան հետ եւ նրանք դէմ են Ձեր հրաւէրին: Ասում են, որ Երեւան ժամանելու դէպքում, Կիւլին իրենց ձայնը լսել տալու համար անելու են հնարաւոր ամէն ինչ:

ՍԵՐԺ ՍԱՐԳՍԵԱՆ.- Կարծում եմ, որ իրենց ձայնը բարձրացնելու համար արուելիք միջոցառումները դուրս չեն գայ նման կարգի պաշտօնական այցերի համար ընդունելի վերաբերմունքի շրջանակներից: Ոչ քաղաքակիրթ վերաբերմունք ցուցաբերողները Կիւլից առաջ, դա արած կը լինեն Հայաստանի եւ ի՛մ դէմ, որովհետեւ հրաւիրողը ես եմ:

ՄՈՒՐԱՏ ԵԹՔԻՆ.- Ի՞նչ էք կարծում Թուրքիայի, Վրաստանի եւ Ատրպէյճանի միջեւ էներկեթիքայի եւ հաղորդակցութեան բնագաւառում իրականացուող տարածաշրջանային նախագծերի վերաբերեալ, որոնք տարածաշրջանում խաղաղութեան եւ կայունութեան պարագայում, կարող են բարգաւաճում բերել: Կը ցանկանա՞յ արդեօք Հայաստանը միանալ այդ ծրագրերին: Դուք մտածո՞ւմ էք, որ մի օր Թուրքիայում այնպէս կը հիւրընկալուէք, ինչպէս հիւրընկալւում են Ատրպէյճանի եւ Վրաստանի ղեկավարները, եւ Թուրքիայի ղեկավարները առանց երկմտելու կ’ընդունե՞ն Երեւանից ստացուած հրաւէրը:

ՍԵՐԺ ՍԱՐԳՍԵԱՆ.- Գիտէք, մինչ այժմ իրականացուած տարածաշրջանային ծրագրերից երկու դաս եմ քաղել: Առաջին՝ եթէ տարածաշրջանի բոլոր երկրները չեն ներգրաւուում կամ դրանցից մէկը բացառւում է, դա նոր բաժանարար գծեր է առաջացնում: Երկրորդ՝ երբ այդ ծրագրերում քաղաքական նկատառումները գերակայում են տնտեսականին, այդ ծրագրերը անհրաժեշտ յաջողութիւն չեն ունենում: Դա նման է այն բանին, երբ կառքը ձիու առջեւի մասից է կապւում:

ՄՈՒՐԱՏ ԵԹՔԻՆ.- Ո՞ր ծրագրի մասին էք խօսում:

ՍԵՐԺ ՍԱՐԳՍԵԱՆ.- Օրինակ՝ Պաքու-Թբիլիսի-Կարս երկաթգիծը… Չէ՞ որ նման երկաթգիծ կայ: Շատ քիչ ծախսերով այն կարելի է դարձնել շահագործելի: Շատ միջոցներ են ծախսւում Հայաստանին դուրս թողնելու համար: Նախկինում Հայաստանի ղեկավարներն այցելել են Թուրքիա: Ես էլ տարբեր պաշտօններում այցելել եմ Թուրքիա: Յաւելեմ նաեւ, հարեւանների փոխայցելութիւնները նորմալ երեւոյթ են, եւ դա չպէտք է ընկալուի որպէս հակառակ կողմին արուած սիրալիրութիւն: Մեր ջանքերն ուղղուած են դրան:

ՄՈՒՐԱՏ ԵԹՔԻՆ.- Պաքու-Թբիլիսի-Կարս երկաթգծի շինարարութեան մեկնարկի ժամանակ, նախագահներ Ալիեւի եւ Սահակաշվիլու ներկայութեամբ, Ապտուլլահ Կիւլն ասաց, որ Հայաստանը կարող է մասնակցել տարածաշրջանային ծրագրերին, եթէ յարգի միջազգային իրաւունքը: Ըստ Ձեզ, նա ակնարկում էր 1921թ. Կարսի պայմանագրով հաստատուած առկայ սահմա՞նը:

ՍԵՐԺ ՍԱՐԳՍԵԱՆ.- Կարծում եմ, եթէ Կիւլին հարցնէք, ինքն աւելի յստակ կը պատասխանի: Միայն կարող եմ ասել, որ Հայաստանը կողմ է ՄԱԿի կանոնադրութեանը եւ մի շարք այլ միջազգային պայմանագրերի, յարգում է իր միջազգային պարտաւորութիւնները:

ՄՈՒՐԱՏ ԵԹՔԻՆ.- Հարցս աւելի յստակ ձեւակերպեմ. Հայաստանում կան որոշ շրջանակներ, որոնք Թուրքիայի մի մասը Արեւմտեան Հայաստան անուանելով՝ Սեւրի պայմանագրին համապատասխան, հողային պահանջներ ունեն: Դուք ընդունո՞ւմ էք, որ դժուար է ամբողջական դիւանագիտական յարաբերութիւններ հաստատել այն հարեւանների հետ, որոնք վիճարկում են Ձեր սահմանները: Ինչպիսի՞ն է Կարսի պայմանագրի օրինականութեան եւ ճանաչման մասին Ձեր տեսակէտը՝ պաշտօնական դիրքորոշումը:

ՍԵՐԺ ՍԱՐԳՍԵԱՆ.- Չեմ յիշում, որ ոեւէ հայ պաշտօնեայ արտայայտուած լինի տարածքային պահանջների մասին: Բայց դա լսում եմ դիմացի կողմից: Կարծում եմ, որ ճիշդ չէ հիմք ընդունել առանձին յայտարարութիւնները: Եթէ այդպէս մօտենանք, Թուրքիայում անգամ կան այնպիսիք, ովքեր ասում են, որ Հայաստան անունով երկիր իրականում գոյութիւն չունի: Մենք չենք ուզում, որ Թուրքիայի հետ յարաբերութիւններում լինի որեւէ նախապայման: Արեւելեան-Արեւմտեան Հայաստան արտայայտութեան հետ կապուած մտահոգութիւններ լսում եմ նաեւ թուրք պաշտօնեաներից, ինչն ինձ համար տարօրինակ է: Դրանք 19րդ դարում օգտագործուած աշխարհագրական եզրեր են: Անցեալից եկող այս արտայայտութիւնը մոռանալու եւ ջնջելու հարցում յամառելը նոյնն է, ինչ մերժել Սպարտայի, Ռուսական կայսրութեան, Օսմանեան կայսրութեան կամ պատմական շատ աշխարհագրական թերմինների գոյութիւնը: Եթէ մեր պաշտօնական քաղաքականութիւնը դա լինէր, մեր անունը կը լինէր ոչ թէ Հայաստանի հանրապետութիւն, այլ՝ Արեւելեան Հայաստանի հանրապետութիւն: Որեւէ հայ պաշտօնեայ նման բան չի պնդել: Դիւանագիտական յարաբերութիւնների հաստատման դէպքում այդ հարցերն աւելի հեշտութեամբ կը քննարկուեն: Ահա Ռուսաստանը սահմանային խնդիրներ ունէր կամ ունի Չինաստանի, Ճափոնիայի հետ, սակայն դա արգելք չի հանդիսանում դիւանագիտական յարաբերութիւնների համար:

ՄՈՒՐԱՏ ԵԹՔԻՆ.- Կիւլին ուղարկած Ձեր հրաւէրից յետոյ Կովկասում տեղի ունեցան լուրջ զարգացումներ, ինչպէս վրաց-ռուսական հակամարտութիւնը: Ի՞նչ կարծիքի էք Վրաստանից անջատուող Հարաւային Օսէթիային եւ Աբխազիային սատարելու Ռուսաստանի քաղաքականութեան վերաբերեալ:

ՍԵՐԺ ՍԱՐԳՍԵԱՆ.- Իրականում տեղի ունեցան ողբերգական իրադարձութիւններ, եղան մարդկային զոհեր: Դա մէկ անգամ եւս ցոյց տուեց, թէ նման հարցերում ինչի կարող է յանգեցնել սպառազինութիւնների մրցավազքը: Մենք կողմ ենք նման հարցերը բանակցութիւնների միջոցով լուծելուն: Մենք կողմ ենք ժողովուրդների ազատ կամարտայայտութեան հիման վրայ՝ ինքնորոշման իրաւունքը յարգելուն: Ցաւալի է, որ նկատւում է իրավիճակի սրում եւ դա մեզ դուր չի գալիս: Մենք հաւատում ենք, որ Ռուսաստանի Դաշնութեան նախագահ Տ. Մետվետեւի եւ Եւրոմիութիւնում նախագահող Ֆրանսիայի նախագահ Ն. Սարքոզիի համատեղ նախաձեռնած ծրագրի իրագործումը կը բերի խաղաղութիւն եւ կայունութիւն: Մեզ համար շատ կարեւոր է խաղաղութիւնն ու կայունութիւնը: Ամէն ինչ մի կողմ՝ մեր առեւտրի աւելի քան 70 տոկոս ը կատարւում է Վրաստանի տարածքով:

ՄՈՒՐԱՏ ԵԹՔԻՆ.- Ռուսաստանի կողմից Վրաստանի երկաթգծի կամրջի պայթեցման արդիւնքում, Երեւանում պէնզինի հետ կապուած դժուարութիւններ են առաջացել: Այդպէ՞ս է:

ՍԵՐԺ ՍԱՐԳՍԵԱՆ.- Ճիշդ է: Յոյս ունենք, որ երկու օրում հարցը կը լուծուի: Ակնյայտ է, որ տարածաշրջանի անկայունութիւնը Հայաստանի օգտին չէ: Դա ցոյց է տալիս, որ մենք կայունութեան կարիք ունենք: Անկայունութիւնը երեք ամիս կամ երեք տարի ձգձգուելը էլ աւելի կ’աւելացնի մեր խնդիրներր:

ՄՈՒՐԱՏ ԵԹՔԻՆ.- Ձեր արտաքին գործերի նախարար Էդուարդ Նալբանդեանն արդէն դրական է արձագանգել Թուրքիայի վարչապետ Թայիփ Էրտողանի՝ Կովկասեան կայունութեան եւ համագործակցութեան պլաթֆորմի առաջարկին: Չէ՞ք մանրամասնի այս հարցում Ձեր քաղաքականութիւնը:

ՍԵՐԺ ՍԱՐԳՍԵԱՆ.- Հայաստանի արտաքին գործերի նախարար Էդուարդ Նալբանդեանն յայտնել է, որ դրական է վերաբերում տարածաշրջանում կայունութեան եւ անվտանգութեան համար երկխօսութեան վերաբերեալ Էրտողանի խօսքերին: Կարծում եմ, որ մեր արտաքին գործերի նախարարը շատ ճիշդ քայլ է կատարել: Առաջարկն ստանալու դէպքում, մանրամասն կը քննարկենք եւ մեր դիրքորոշումը կը յայտնենք:

ՄՈՒՐԱՏ ԵԹՔԻՆ.- Կարծում էք, որ Լեռնային Ղարաբաղի հարցը, որը լուրջ խնդիր է Ատրպէյճանի եւ Թուրքիայի հետ Ձեր յարաբերութիւններում, կարո՞ղ է շուտով լուծուել: Կանխատեսո՞ւմ էք, որ Ատրպէյճանի հետ համաձայնութեան գալը նոր մակարդակի կը բարձրացնի քաղաքական եւ տնտեսական համագործակցութիւնը տարածաշրջանում:

ՍԵՐԺ ՍԱՐԳՍԵԱՆ.- Ատրպէյճանի նախագահ պարոն Ալիեւի հետ Յունիսի 6ին Սանթ Փեթերսպուրկում մենք ունեցանք արդիւնաւէտ հանդիպում: Երկու կողմերս էլ արտգործնախարարներին յանձնարարեցինք մատրիտեան սկզբունքների հիման վրայ շարունակել աշխատանքները: Մինչ օրս երեք հանդիպում է տեղի ունեցել: Յոյսով եմ, որ կարճ ժամանակահատուածում լուծում կը գտնենք:

ՄՈՒՐԱՏ ԵԹՔԻՆ.- Կարո՞ղ էք մօտաւոր տարեթիւ ասել:

ՍԵՐԺ ՍԱՐԳՍԵԱՆ.- Մինչեւ Ատրպէյճանում նախատեսուող նախագահական ընտրութիւնները, այդ առումով որեւէ կանխատեսում անելը ճիշդ չի լինի: Ընտրութիւններից յետոյ կը տեսնենք, թէ ինչ զարգացումներ են տեղի ունենում:

ՄՈՒՐԱՏ ԵԹՔԻՆ.- Դուք Հարաւային Օսէթիայում եւ Աբխազիայի իրավիճակը նմանեցնո՞ւմ էք Լեռնային Ղարաբաղի իրավիճակին: Հարցնում եմ, որովհետեւ ասացիք, որ պէտք է հաշուի առնել ժողովուրդների ինքնորշման իրաւունքը:

ՍԵՐԺ ՍԱՐԳՍԵԱՆ.- Բոլոր հակամարտութիւններն ունեն նմանութիւններ եւ տարբերութիւններ: Կարծում եմ, որ նմանութիւնների եւ տարբերութիւնների վրայ կեդրոնանալու փոխարէն, պէտք է մտածել դասեր քաղելու մասին: Տեսնում եմ, որ հարցը ռազմական եղանակով լուծելու շահարկումները յանգեցնում են անկանխատեսելի եւ վտանգաւոր հետեւանքների: Կ’ուզենայի իմանալ, թէ նախքան հակամարտութիւնը քանի՞ հոգի էր կանխատեսել դրա արդիւնքները: Պէտք է շատ ուշադիր լինել:

ՄՈՒՐԱՏ ԵԹՔԻՆ.- Դրսից թւում է, թէ Թուրքիայի եւ Հայաստանի յարաբերութիւնները Ցեղասպանութեան խնդրի պատճառով գտնւում են փակուղում: Ճի՞շդ է այդ տպաւորութիւնը: Դուք համարում էք, որ հայ-թուրքական յարաբերութիւններր չեն կարող առաջ շարժուել մինչեւ Թուրքիան չճանաչի 1915 թուականի ողբերգական իրադարձութիւնները՝ որպէս ցեղասպանութիւն: Դա նախապայմա՞ն է:

ՍԵՐԺ ՍԱՐԳՍԵԱՆ.- Ողջ աշխարհում գոյութիւն չունի գէթ մէկ հայ, ով չհաւատայ Ցեղասպանութեան փաստին: Սակայն, Թուրքիայի հետ յարաբերութիւնների կարգաւորման համար Ցեղասպանութեան ճանաչումը նախապայման չէ: Թերեւս դրա համար էլ ասում ենք, որ պատրաստ ենք Թուրքիայի հետ դիւանագիտական յարաբերութիւնների հաստատման՝ առանց որեւէ նախապայմանների:

ՄՈՒՐԱՏ ԵԹՔԻՆ.- Ո՞րն է Ձեր դիրքորոշումը 1915թ. դէպքերի ուսումնասիրման նպատակով պատմաբանների յանձնաժողով կազմաւորելու վերաբերեալ: Հնարաւոր համարո՞ւմ էք, որ երկու յանձնաժողովներ՝ մէկը պատմաբանների, միւսը՝ յարաբերութիւնները կարգաւորելուն միտուած, կարող են գործել զուգահեռ:

ՍԵՐԺ ՍԱՐԳՍԵԱՆ.- Կարծում եմ, որ այս հարցում նոր մօտեցման անհրաժեշտութիւն կայ: Որովհետեւ, ես չեմ յիշում, որ մինչ այժմ միջպետական խնդիրները լուծելու համար ոչ- պետական յանձնաժողով ստեղծուած լինի: Ամենալաւ լուծումը դիւանագիտական յարաբերութիւնների հաստատումն է: Այդ կերպ կառավարութիւնների միջեւ ստեղծուելիք յանձնաժողովի շրջանակում, կարող են ստեղծուել բազմաթիւ ենթայանձնաժողովներ եւ խմբեր: Աւելի վաղ ԱՄՆում ստեղծուել էր նման մի յանձնաժողով: Արդիւնք տուե՞ց: Երկրորդ, ձեր ասած մասնագէտների եւ փորձագէտների համար նորմալ աշխատանքային պայմանների ստեղծումն անհրաժեշտ է: Դրա համար էլ բնականոն դիւանագիտական յարաբերութիւնների առկայութիւնը անհրաժեշտութիւն է: Դիւանագիտական յարաբերութիւնների առկայութեան կամ բացակայութեան պարագաներում, իրականացուող աշխատանքները միանգամայն տարբեր կը լինեն:

ՄՈՒՐԱՏ ԵԹՔԻՆ.- Հաւատո՞ւմ էք, որ Թուրքիայի եւ Հայաստանի միջեւ շարունակուող փակ դիւանագիտական հանդիպումները արդիւնք կը տան:

ՍԵՐԺ ՍԱՐԳՍԵԱՆ.- Անկասկած, անհնար կը լինէր իմ աջակցութիւնը, եթէ չհաւատայի, որ արդիւնք կը տայ: Սակայն, միւս կողմից հաւատում եմ, որ յարաբերութիւնների ընթացքը ցոյց է տալիս, որ մենք երկու երկրների առաջնորդներս, հասել ենք որոշումների կայացման փուլին: Դրանք հեշտ որոշումներ չեն լինելու: Հայաստանի եւ Թուրքիայի ողջ հասարակութիւնը չէ, որ հաւանութիւն կը տայ այդ որոշումներին: Բայց վստահ եմ, որ դրական որոշումներին կ’աջակցի հասարակութիւնների մեծ մասը: Դրանով ես նկատի ունեմ ոչ թէ դիւանագէտների ջանքերը, այլ՝ ընդհանուր մթնոլորտը: Կիւլի շնորհաւորական ուղերձը, Էրտողանի խօսքերը, իմ կողմից Կիւլին ուղղուած հրաւէրը, անգամ Ձեզ հետ այս հարցազրոյցն այդ մթնոլորտի մի մասն են կազմում: Այս իմաստով էլ հաւատում եմ, որ հասել ենք որոշումների ընդունման փուլին:

ՄՈՒՐԱՏ ԵԹՔԻՆ.- Կիւլի Երեւան գալ-չգալն ինչպէ՞ս կ’ազդի այդ իրավիճակի վրայ:

ՍԵՐԺ ՍԱՐԳՍԵԱՆ.- Կարծում եմ, որ կարեւոր կը լինի: Քանզի կարեւոր որոշումները հեշտութեամբ չեն կայացւում: Կարեւոր են նաեւ անձնական յարաբերութիւնները: Հանրութեան առջեւ խօսելը եւ դիմացինիդ աչքերի մէջ նայելով խօսելը տարբեր բաներ են: Եթէ չհաւատայի այս այցի կարեւորութեանը, Կիւլին չէի հրաւիրի: Մենք հարեւաններ ենք: Պատմութեան մէջ դժուար ժամանակներ ենք ունեցել: Սակայն Հայաստանը պատրաստ է յարաբերութիւնների զարգացմանը եւ նոյնն էլ ակնկալում ենք Թուրքիայից:

«ԱՍՊԱՐԷԶ»